Το φαινόμενο της Μακεδονικής έκφρασης στα Βαλκάνια

Ένας έντονος πολιτισμικός πλουραλισμός διαμορφώνει στα Βαλκάνια ένα πολιτισμικό πάζλ που σε συνδυασμό με τις διαφορετικές γεωστρατηγικές και ιστορικές συνθήκες της περιοχής διαχωρίζουν πλήρως τα σύνορα του χώρου της Βαλκανικής από τη δυτική Ευρώπη. Ο δυτικός κόσμος στον οποίο ανήκει και η Ελλάδα έχει αφήσει πολύ καιρό πίσω του τη φάση της διαμόρφωσης των εθνικών κρατών και ήδη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου βρίσκονταν στο στάδιο της αναζήτησης νέων μετα-εθνικών κρατικών μορφωμάτων τύπου Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά την ίδια περίοδο, οι χώρες των Βαλκανίων βιώνουν την σύσταση των μεγάλων Κομουνιστικών συνομοσπονδιών, οι οποίες παραγκωνίζουν τις εθνικές διαθέσεις των λαών τους. Έτσι τέτοιες διαθέσεις θα αρχίσουν να εμφανίζονται μόλις μετά το 1990 οπότε ο παλιός κομουνιστικός κόσμος καταρρέει και ξεκινά μία νέα περίοδος διαμόρφωσης  κρατικών μορφωμάτων.

Μπίνος Α. Γεώργιος 
Ξεκινά λοιπόν ταυτόχρονα με τη κομμουνιστική διάσπαση, μια φάση έξαρσης του εθνικισμού στα πλαίσια της δημιουργίας νέας εθνικής συνείδησης και ταυτότητας για τα νεοσύστατα κράτη της βαλκανικής. Βόρεια της χώρας μας έπειτα από τη νέα διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας διαδραματίζεται ένα τέτοιο σκηνικό τυπικής εθνικιστικής έξαρσης νέου βαλκανικού κράτους, η ίδρυση της Δημοκρατίας της Μακεδονίας το 1991. Από το εσωτερικό της χώρας αυτής διακηρύσσεται η γέννηση της νέας ανεξάρτητης Μακεδονίας, που δικαιωματικά διεκδικεί την αποκλειστική ταυτότητα των Μακεδόνων, των γνήσιων δηλαδή απογόνων των αρχαίων Μακεδόνων του Φιλλίπου και του Αλέξανδρου. Ακόμα, διακηρύσσεται πως η Δημοκρατία της Μακεδονίας αποτελεί το μοναδικό ελεύθερο τμήμα της γεωγραφικής Μακεδονίας καθώς το μεγαλύτερο κομμάτι της χώρας είναι υποταγμένο στην Ελλάδα και ένα ακόμη μικρότερο στην Βουλγαρία. Όπως ήταν λογικό η ίδρυση του νέου αυτού κράτους πυροδότησε το ήδη δυναμιτισμένο κλήμα στη περιοχή και επανέφερε στην επιφάνεια ένα ζήτημα που για την Ελλάδα είχε λήξει με το τέλος των Βαλκανικών πολέμων και φέρνοντας τις δυο χώρες αντιμέτωπες στο ζήτημα της ονομασίας της χώρας. Το Μακεδονικό ζήτημα όπως επικράτησε να αποκαλείται αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί ένα μεγάλο αγκάθι για την Ελληνική εξωτερική πολιτική καθώς ακόμα και σήμερα παρά τις όσες προσπάθειες έχουνε γίνει δεν έχει επιλυθεί. Η πολυδιάστατη φύση του Μακεδονικού είναι και η αιτία που δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία μεταξύ των δυο χώρων καθώς όταν μιλάμε για Μακεδονικό, μιλάμε για ζητήματα εθνικής ταυτότητας, συνείδησης, πολιτισμικής κληρονομιάς αλλά και για συμφέροντα εξωτερικών όσο και εσωτερικών παραγόντων. Η Ελληνική στάση απέναντι στο ζήτημα ήταν ρητή. Δεν αναγνώριζε τη συνταγματική ονομασία της χώρας ούτε την ύπαρξη Μακεδονικού έθνους βόρεια της Ελλάδας και κατηγόρησε τη χώρα για κλοπή της πολιτισμικής της κληρονομιάς επιβάλλοντας εμπάργκο στην είσοδό της σε διεθνείς οργανισμούς με το συνταγματικό της όνομα. Επίσης στις αρχικές διαπραγματεύσεις μέχρι την ενδιάμεση συμφωνία, δεν δέχτηκε καμία σύνθετη ονομασία  που θα περιέχει τη λέξη Μακεδονία. Το μακεδονικό ζήτημα όμως δεν ήταν κάτι καινούριο ούτε και για τη Βουλγαρία, αλλά ήδη από τον 19^ο αιώνα κατέχει μια μοναδική θέση στην ατζέντα της εξωτερικής της πολιτικής. Η Βουλγαρία κράτησε όμως μια πιο ιδιαίτερη στάση, αναγνωρίζοντας από τη μια την συνταγματική ονομασία της Δημοκρατίας της Μακεδονίας, αλλά αρνήθηκε να αποδεχθεί την ύπαρξη Μακεδονικού έθνους καθώς θεωρούσε πως οι κάτοικοι της χώρας αυτής δεν είναι τίποτε άλλο παρά Βούλγαροι. Αξίζει λοιπόν να δούμε παρακάτω, πως το νέο αυτό κράτος καλείται να διαμορφώσει την εθνική του πολιτική εν μέσω  των τεράστιων εσωτερικών και εξωτερικών προβλημάτων που έχει να αντιμετωπίσει. Η Δημοκρατία της Μακεδονίας αν και όχι στα πρώτα της χρόνια τουλάχιστον, χωρίς να αποτελεί εξαίρεση στο κανόνα της άσκησης εθνικής πολιτικής των βαλκανικών κρατών, εκφράζει το μακεδονισμό της μεταξύ εθνικιστικών εξάρσεων και μεγαλοϊδεατισμού, καθώς και με μια εθνοκεντρική προσέγγιση της ιστορίας του «ένδοξου» παρελθόντος της αρχαιότητας. Αξίζει λοιπόν να παρατηρήσουμε τη προσπάθεια της χώρας αυτής σήμερα, να «προτάξει» το δικό της μακεδονισμό έναντι του ελληνικού και του βουλγαρικού, μέσα από τη προσπάθεια ανάδειξης της στους διεθνείς οργανισμούς, και από τη στρατευμένη στους εθνικούς στόχους, ιστοριογραφία της χώρας. Το ζήτημα της ταυτότητας έτσι προβάλλεται ως το μεγαλύτερης αξίας ζήτημα για το έθνος και γίνεται επιτακτική ανάγκη με αυτό το σκοπό να συμπορευτούν και οι πολίτες του. Μπροστάρηδες του εθνικού σκοπού αυτού γίνονται οι ιστορικοί που διαμορφώνουν τόσο την συνείδηση του κόσμου για ζητήματα ταυτότητας όσο και ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Συνοπτικά θα μπορούσαμε να πούμε πως η Δημοκρατία της Μακεδονίας αποτελεί ακόμα ένα ακόμη παράδειγμα Βαλκανικής χώρας που η εξωτερική και η εθνική του πολιτική βαδίζουν παράλληλα χωρίς να έχουν καταφέρει ακόμα να απαγκιστρωθούν από το εθνικιστικό φαντασιακό. Η εθνικιστική προσέγγιση της ιστορίας αλλά και της πολιτικής από τη Δημοκρατία της Μακεδονίας όμως δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση την ταυτόχρονη επιβεβαίωση των ελληνικών θέσεων περί Μακεδονίας καθώς και το ελληνικό κράτος, παρά την «δυτικοποίησή του» τόσο παλαιότερα όσο και μεταγενέστερα εξακολουθεί να διαμορφώνει πάνω σε ανάλογες προσεγγίσεις και εθνικούς μύθους την εθνική του πολιτική, ειδικότερα πάνω στο κομμάτι της Μακεδονίας. Σκληρές πολιτικές αφομοίωσης, απαγόρευση των (σλαβο)μακεδονικών διαλέκτων, υποχρεωτικές εγκαταστάσεις ανθρώπων με στόχο την δημογραφική αλλοίωση της περιοχής, κοινωνικοί αποκλεισμοί, ρατσισμός κλπ είναι μόνο κάποιες από τις επίσημες πολιτικές που εφάρμοσε και συνεχίζει να εφαρμόζει το Ελληνικό κράτος στο βωμό του εξελληνισμού της Μακεδονίας και των κατοίκων της. Σήμερα η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι υπόλογη σε πολλούς διεθνείς οργανισμούς που αφορούν την προστασία μειονοτήτων και πολιτισμού, αλλά ακόμη και για τη στάση της απέναντι στην ένταξη της Δημοκρατίας της Μακεδονίας με το συνταγματικό της όνομα στο NATO και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως γίνεται σαφές λοιπόν ένας ακόμη πολύ ουσιώδης παράγοντας που διαμορφώνει την εθνική πολιτική και τη Μακεδονική έκφραση στη ΠΓΔΜ είναι η ίδια η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας όπως αυτή ασκείται από το 1991 και μετά.