Σύνοψη της Ελληνικής Κλασσικής Φιλοσοφίας

·                               

       Κατά την περίοδο της κλασσικής εποχής παρατηρείται η μεγαλύτερη ακμή της ελληνικής φιλοσοφίας. Η ακμή της περιόδου αυτής καλείται και ως «ελληνικός διαφωτισμός» Μετά τους Μηδικούς πολέμους οι Ελληνικές πόλεις παρουσιάζουν μια άνθηση, οικονομική πολιτική και πνευματική. Αποτέλεσμα της μεταβολής αυτής ήταν η μεγάλη ζήτηση για τη παιδεία, η οποία έγινε απαραίτητο εφόδιο για να μπορεί να ασκήσει ο νέος την πολιτική αρετή με όσο το δυνατότερο καλύτερο τρόπο.

·         Σε αυτή τη προσπάθεια της στροφής προς τη παιδεία συνέβαλλαν οι σοφιστές.

Ο σοφιστής αρχικά σήμαινε τον σοφό αλλά από το τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα η λέξη σοφιστής σημαίνει το αντίθετο του φιλοσόφου. Ο σοφιστής είναι ο δάσκαλος κάθε είδους γνώσης των πολιτικών πραγμάτων. Φιλόσοφος τώρα είναι μόνο ο Σωκράτης ενώ όλοι οι άλλοι δάσκαλοι της σοφίας ονομάζονται σοφιστές.

·         Η διαφορά των φιλοσόφων με τους σοφιστές ήταν ότι οι πρώτοι επεδίωκαν τη γνώση για τη γνώση ενώ οι δεύτεροι ενδιαφέρονταν να μεταλαμπαδεύσουν τη γνώση τους στους νέους προκειμένου να αποκτήσουν δύναμη στη πολιτική ζωή.

·         Οι σοφιστές όχι μόνο παραδίδουν μορφωτικά αγαθά στους νέους αλλά διδάσκουν και τον τρόπο με τον οποίο με τον οποίο οι νέοι οφείλουν να χρησιμοποιήσουν τα αγαθά αυτά προκειμένου να αποκτήσουν σημαντική κοινωνική θέση. Αναπτύσσεται έτσι από τους σοφιστές η τέχνη της ρητορικής και της διαλεκτικής.

ΣΟΦΙΣΤΕΣ

·         Πρωταγόρας: Κορυφαίος της σοφιστικής υπήρξε ο Πρωταγόρας(490-420π.Χ.). Ο Πρωταγόρας περιόδευσε σε πολλές πόλεις μέχρι τη Σικελία. Παρουσιάστηκε ως δάσκαλος της ρητορικής και ως πρώτος μελετητής της γλώσσας και ιδρυτής της γραμματικής. Ο Πρωταγόρας ήταν ακόμα και ο ιδρυτής μιας φιλοσοφικής θέσης η οποία αρνείται ότι υπάρχει μια καθολική και αντικειμενική αλήθεια αλλά ότι υπάρχουν τόσες αλήθειες όσες και οι άνθρωποι.

·         Γοργίας: Ο Γοργίας ήταν ο δεύτερος μεγάλος σοφιστής (483-376π.Χ). Ο Γοργίας απέκτησε μεγάλη φήμη και περιουσία από τις παραδόσεις του και ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία της φύσεως. Βασική αρχή του Γοργία την οποία εφάρμοσε και στις διδασκαλίες του ήταν η επικράτηση του ισχυρού έναντι του αδυνάτου.

ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

·         Ο Σωκράτης: Ο Σωκράτης διέφερε από τους σοφιστές στο γεγονός ότι αναζήτησε την μία καθολική έννοια και αλήθεια σε αντίθεση με τους σοφιστές που υποστήριζαν τις πολλές γνώμες για το ίδιο πράγμα. Κύρια πηγή του  φιλοσοφικού λόγου και της προσωπικότητας του Σωκράτη είναι ο Πλάτωνας καθώς ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτα ο ίδιος. Η σημασία της Φιλοσοφίας του Σωκράτη έγκειται στην ηθική σφαίρα της ζωής. Ο άνθρωπος σύμφωνα με τη Σωκρατική ηθική πρέπει να σκοπεύει στο να πετύχει την εσωτερική τελειοποίηση του, δηλαδή στην κατάκτηση της αρετής. Μοναδικός τρόπος κατά το Σωκράτη για να πετύχει ο άνθρωπος την αρετή είναι η γνώση. (αρετή= γνώση). Για να πείσει τους Αθηναίους ότι η αρετή είναι η γνώση ο Σωκράτης χρησιμοποιούσε το διάλογο, με στόχο να φέρει τον συνομιλητή του στην αυτοσυλλογή. Αυτή η μέθοδος ονομάστηκε μαιευτική γιατί η αλήθεια υπάρχει μέσα στον άνθρωπο και αναδύεται, γεννάται από μέσα του.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ

Οι μαθητές του Σωκράτη με τη σειρά τους άνοιξαν μια σειρά από σχολές στις οποίες δίδασκαν τη φιλοσοφία του Σωκράτη αλλά και διατύπωναν τις διαφορετικές απόψεις τους.

·         ΚΥΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ: Ανήκε στον κύκλο των φίλων των μαθητών του Σωκράτη και το όνομά της το πήρε από τον κύριο εκπρόσωπό της το Διογένη εξαιτίας του τρόπου που ζούσε.

·         Αντισθένης: Ο Αντισθένης, έγινε μέρος της Κυνικής σχολής και υπήρξε μαθητής του Σωκράτη. Το κεντρικό δίδαγμα της φιλοσοφίας του αναφέρεται στη συμπεριφορά του ανθρώπου η οποία προϋποθέτει Σωκρατική αυτογνωσία.

·         Διογένης: Ο Διογένης ήταν μαθητής του Αντισθένη. Ο Διογένης περιφρονούσε τα ήθη και έδειχνε ασέβεια προς το κοινωνικό περιβάλλον. Απέναντι στο νόμο έτσι τοποθετούσε τη φύση και τη διάνοια απέναντι στο πάθος. Πίστευε τέλος στην ανατροπή των πάντων.

        ΚΥΡΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ: Ανήκε και αυτή στον κύκλο μαθητών του Σωκράτη και ιδρύθηκε από τον Αρίστιππο.

·         Αρίστιππος: Ο Αρίστιππος κατάγονταν από τη Κυρήνη και ήταν μαθητής του Πρωταγόρα. Ο Αρίστιππος στήριξε τη διδασκαλία του στο γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει από τη φύση του τη ροπή προς την ηδονή και την τάση να την αποφεύγει. Διακρίνει τις καταστάσεις στον άνθρωπο: την ηδονή, τον πόνο και την ουδέτερη κατάσταση.

·         Θεόδωρος: Ο Θεόδωρος αμφισβήτησε την ύπαρξη των θεών της αρχαίας θρησκείας και την ύπαρξη του ενός θεού ενώ τόνιζε πως ο άνθρωπος πρέπει να αποφεύγει την λύπη και να στοχεύει στη γαλήνη της ψυχής του.

·         Ηγησίας: Ο Ηγησίας ήταν και αυτός μέλος της Κυρηναϊκής σχόλης. Λέγονταν ότι με τη διδασκαλία του έπειθε τους ανθρώπους να αυτοκτονούν. Ο Ηγησίας κατάληξε στην απόλυτη απαισιοδοξία γιατί σύμφωνα με αυτόν η τάση του ανθρώπου για την επίτευξη της ηδονής μένει πάντα ανικανοποίητη.

·         ΜΕΓΑΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ: Ιδρύθηκε από τον Ευκλείδη και ανήκε και αυτή στο κύκλο μαθητών του Σωκράτη. Πήρε το όνομά της από τα Μέγαρα, τον τόπο δηλαδή που λειτουργούσε.

·         Ευκλείδης: Ο Ευκλείδης ήταν μαθητής του Σωκράτη και μετά το θάνατο του Σωκράτη κατέφυγε με τον Πλάτωνα στα Μέγαρα. Το κύριο γνώρισμα της φιλοσοφίας του Ευκλείδη είναι η σύνδεση της Σωκρατικής με την Ελεατική φιλοσοφία. Αποτέλεσμα της ταύτισης αυτής ήταν το ανώτατο αγαθό το οποίο ο Ευκλείδης το ονόμαζε «νουν», ή θεό.

·         ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝ: Η ίδρυση της ακαδημίας έγινε το 338π.Χ από τον Πλάτωνα. Το κύριο έργο της ήταν φιλοσοφικό και επιστημονικό. Στην ακαδημία αυτή συμμετείχαν νέοι και ώριμοι επιστήμονες. Αυτό που την ξεχωρίζει από τις υπόλοιπες σχολές είναι το γεγονός ότι είχε τα χαρακτηριστικά μιας σχολής. Έγινε πνευματικό κέντρο της Αρχαίας Αθήνας που καθόρισε τη φιλοσοφική σκέψη του σύγχρονου πολιτισμού μας. Μια «σχολή» στην οποία γινόταν έρευνα σε όλους τους τομείς. Ένα κέντρο πολιτικού προβληματισμού.

·          

Πλάτωνας: Ο Πλάτωνας (427-347π.Χ.) ήταν αρχαίος φιλόσοφος από την Αθήνα, ο πιο γνωστός μαθητής του Σωκράτη και δάσκαλος του Αριστοτέλη. Το έργο του με τη μορφή φιλοσοφικών διαλόγων έχει σωθεί ολόκληρο άσκησε τεράστια επιρροή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία.

·         Το συγγραφικό έργο του Πλάτωνα είναι αρχικά μνήμη και φήμη, εξιδανικευτική, του βίου και του θανάτου και του ήθους του Σωκράτη, αλλά και ανάπτυξη της διδασκαλίας του, πιστή ως κάποιο βαθμό στο πνεύμα του. Τα έργα του Πλάτωνα (36) εκτός από την Απολογία και τις Επιστολές είναι γραμμένα σε μορφή διαλόγου. Ως κεντρικό πρόσωπο στους διαλόγους, εκτός από έναν, τους Νόμους, παρουσιάζεται ο Σωκράτης, ακόμη και όταν σε κάποιον διάλογο σαν να παραμερίζεται σε θέση ακροατή. Σε κανένα διάλογο δεν εμφανίζεται ο ίδιος ο Πλάτων.

·         Η θεωρία των ιδεών και η έννοια του δικαίου αποτελούν τον κορμό της Πλατωνικής φιλοσοφίας. Η πλατωνική φιλοσοφία είναι δυϊστική, χωρίζοντας τον κόσμο σε μία υλική και μία ιδεατή σφαίρα ύπαρξης. Αυτό γίνεται με την εισαγωγή της θεωρίας των ιδεών, οι οποίες κατά τον Πλάτωνα είναι τα αιώνια αρχέτυπα των αισθητών, υλικών πραγμάτων, υπερβατικές φόρμες που γίνονται αντιληπτές μόνο με τη λογική και όχι με τις αισθήσεις. Τα αισθητά αντικείμενα τα θεωρεί κατώτερα, υλικά και φθαρτά είδωλα των ιδεών, οι οποίες τα μορφοποιούν. Ορίζει την ιδέα του αγαθού ως υπερέχουσα όλων των ιδεών, δίνοντας έτσι μια ιεράρχηση των ιδεών, με ανώτερη όλων αυτήν του αγαθού: Η ιδέα του αγαθού είναι η αιτία της γνώσης και της αλήθειας.

·         Αριστοτέλης: Ο Αριστοτέλης (384 -322π.Χ) ήταν φιλόσοφος και φιλεπιστήμονας, μαθητής του Πλάτωνα και διδάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όταν πέθανε ο Πλάτωνας, προέκυψε θέμα διαδόχου στη διεύθυνση της σχολής. Επικρατέστεροι για το αξίωμα ήταν οι τρεις καλύτεροι μαθητές του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, ο Ξενοκράτης και ο Σπεύσιππος. Ο Αριστοτέλης τότε εγκατέλειψε την Αθήνα και εγκαταστάθηκε στην Άσσο όπου και δίδαξε. Από εκεί πέρασε στην Μυτιλήνη και ύστερα στη Μακεδονία για να γίνει δάσκαλος του Αλεξάνδρου ύστερα από πρόσκληση του Φιλλίπου.

·         Ο Αριστοτέλης δεν έδειξε ενδιαφέρον στη δημοσίευση των έργων του με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν σήμερα διαθέσιμα πολλά από αυτά. Ποτέ δε δημοσίευσε τα βιβλία του, εκτός από τους διαλόγους του. Τα σωζόμενα σήμερα έργα του αντιστοιχούν στη διδασκαλία που ο Αριστοτέλης έκανε στους προχωρημένους μαθητές του και που λέγονται "ακροαματικές ή εσωτερικές". Γι' αυτό και είναι γραμμένα σε συνεχή λόγο και όχι σε διάλογο. Αρκετά από τα βιβλία του έχουν υποστεί επεμβάσεις και επεξεργασίες και γενικά η κατάστασή τους δεν είναι καλή. Από το τεράστιο έργο του τελικά σώθηκαν 47 βιβλία και μερικά αποσπάσματα από τα άλλα. Δε θεωρούνται όμως όλα γνήσια. Κάποια από αυτά είναι τα λογικά, τα περί ψυχολογίας, τα ηθικά, και τα πολιτικά.

·          Ο Αριστοτέλης  δεν αποκρούει την ηδονή, αλλά προτιμά την πιο τέλεια, αυτή δηλαδή αυτή που πηγάζει από τη διάνοια. Ο σκοπός των ανθρώπινων ενεργειών, κατά τον Αριστοτέλη, είναι η ευδαιμονία, την οποία ορίζει ως ενέργεια σύμφωνη με την αρετή. Ο Αριστοτέλης ταλαντεύεται ανάμεσα στον ιδεαλισμό και τον υλισμό. Κάθε πράγμα, κατ' αυτόν, αποτελείται από ύλη και πνεύμα, που είναι μεταξύ τους αδιάσπαστα ενωμένα. Ο κόσμος, κατά τον Αριστοτέλη, είναι ενιαίος και αιώνιος, ενώ η οικουμένη έχει σχήμα σφαίρας με κέντρο τη Γη. Με το να δέχεται την καταγωγή των γνώσεων από τις αισθήσεις, πλησιάζει πολύ τον υλισμό. Τέλος με την τυπική λογική βλέπει την αντικειμενική πραγματικότητα "στατικά" και όχι μέσα στην αέναη μεταβολή και κίνησή της.

             Mπίνος Α. Γεώργιος