Η μάχη της Αθήνας, ο εμφύλιος πόλεμος είχε μόλις αρχίσει...

"Η νεκρώσιμη ακολουθία έγινε στη Μητρόπολη κι ένα μεγάλο πλήθος προσευχόταν στη μικρή πλατεία. Από εκεί, η νεκρική πομπή κατευθύνθηκε στο Σύνταγμα. Τα φέρετρα παρατάχθηκαν σε μια γραμμή, εκεί όπου τα θύματα των πυροβολισμών της Κυριακής είχαν πέσει. 'Ολοι γονάτισαν σε σιωπηλή προσευχή. Μερικοί κρατούσαν πανώ γραμμένα με τα αίματα των θυμάτων. Ένα που βρισκόταν στην κορυφή της πομπής, έγραφε : "όταν ο λαός είναι αντιμέτωπος με τον κίνδυνο της τυραννίας πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στις αλυσίδες και τα όπλα". 'Ηταν πιτσιλισμένο με αίμα. Στους δρόμους, χιλιάδες Αθηναίοι περίμεναν την πομπή να περάσει...
Από τους λόφους κοντά στην Ακρόπολη και από την κατεύθυνση του Πειραιά ακούγονταν σποραδικοί πυροβολισμοί και ριπές αυτομάτων. Ο ΕΛΑΣ έλυνε τους Ηλογαριασμούς του με τη νεοφασιστική φιλομοναρχική ομάδα Χ και είχε επιτεθεί στον αστυνομικό σταθμό του Πειραιά. Ο εμφύλιος πόλεμος είχε αρχίσει" 
  Το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1944 η Αστυνομία Πόλεων συγκεντρώνει στο κέντρο της Αθήνας πάνω από 2.500 άνδρες. Όλες οι οδικές αρτηρίες που οδηγούν προς την Πλατεία Συντάγματος αποκλείονται από τις Αστυνομικές Δυνάμεις. Στις 10:30 περίπου η Πλατεία Συντάγματος γεμίζει από διαδηλωτές.
Η παρουσία της Αστυνομίας είναι έντονη, ωστόσο δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη επέμβασης. Μέχρι που στη Λεωφόρο Β. Σοφίας, έξω από την πρωθυπουργική κατοικία, ακούγονται πυκνοί πυροβολισμοί. Στις 10:45 μία μεγάλη μάζα διαδηλωτών που ερχόταν από τη λεωφόρο Αμαλίας κατορθώνει να διασπάσει την αστυνομική ζώνη και να προσεγγίσει τον χώρο μπροστά στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη. Η προπομπή της προχωρά μέχρι τη διασταύρωση  της Βασιλίσσης Σοφίας και Αμαλίας, στο κτίριο της Αστυνομικής Διεύθυνσης. Από την είσοδο του κτιρίου αρχίζουν να πέφτουν πυροβολισμοί. Ακολουθεί ένας καταιγισμός πυρών τόσο από την ταράτσα του κτιρίου όσο και από τα Παλαιά ανάκτορα. Ο κόσμος υποχωρεί προς τις σκάλες της Πλατείας, στις οδούς Όθωνος και Γεωργίου καθώς και προς τη λεωφόρο Συγγρού στο βάθος. Λίγη ώρα αργότερα από τη Δυτική πλευρά της πλατείας Συντάγματος μεγάλο πλήθος διαδηλωτών διασπά τον Αστυνομικό κλοιό στην οδού Ερμού και προχωρεί προς την πλατεία. Η είδηση τη επίθεσης κυκλοφορεί αμέσως. Ο κόσμος όμως δεν παύει να συρρέει στο Σύνταγμα. Στα γραφεία του Ριζοσπάστη στην οδό Όθωνος οι ομιλητές της συγκέντρωσης εμφανίζονται στα μπαλκόνια.
 

 Το πλήθος διαλύεται γύρω στις 2 το μεσημέρι. Γύρω στις 2:30 κάνουν την εμφάνιση τους Άγγλοι αλεξιπτωτιστές, οι οποίοι  δημιουργούν ανθρώπινο κλοιό σε σχηματισμό φάλαγγας γύρω από την πλατεία που σταδιακά εκκενώνεται.
   Μέχρι το βράδυ κανένα νέο επεισόδιο δεν αναφέρεται.
Οι προφυλακές του ΕΛΑΣ αρχίζουν να κατεβαίνουν προς την πρωτεύουσα με το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ να φτάνει στη Φιλοθέη τις πρώτες πρωινές ώρες. Είναι μια από τις πιο εμπειροπόλεμες και συντεταγμένες ομάδες. Κατασκηνώνει στην περιοχή του Κολλεγίου Αθηνών. Κυκλώνεται από Αγγλικά θωρακισμένα και παραδίδεται στους Εγγλέζους. Χίλιοι άνδρες με τον οπλισμό τους. Αποτέλεσε μια σημαντική επιτυχία για τους Άγγλους. Το Σύνταγμα προοριζόταν για τη δύναμη κρούσης στην πρώτη φάση της μάχης.

Κηδεία των θυμάτων του συλλαλητηρίου της 3ης Δεκεμβρίου. Βλ. Η Νέα Σμύρνη στη μάχη των Δεκεμβριανών του 1944 (Μια Πόλη Ανάποδα, αριστερή παρέμβαση στους δρόμους της Νέας Σμύρνης) :

 "4 Δεκέμβρη. Γενική απεργία. Κηδεία των θυμάτων της προηγούμενης μέρας συνοδεία ένοπλων σχηματισμών του ΕΛΑΣ Αθήνας. Χτύπημα της διαδήλωσης στην οδό Πανεπιστημίου με νεκρούς και τραυματίες. - Αρχίζει τα ξημερώματα η επίθεση του ΕΛΑΣ στο στρατόπεδο της Χ στο Θησείο και στα αστυνομικά τμήματα της Αθήνας. Στην επίθεση στο Θησείο παίρνει μέρος λόχος 100 νεοσμυρνιωτών ΕΛΑΣιτών του Ι/1 Τάγματος[1] με καπετάνιο τον Μιχάλη Παναγιωτίδη. Στις 11.30 το πρωί ο ΕΛΑΣ καταλαμβάνει τη βάση των χιτών, οι οποίοι είχαν 104 νεκρούς και 40 αιχμαλώτους. 180 χίτες μαζί με τον αρχηγό τους Γρίβα διαφεύγουν προς το κέντρο υπό την προστασία αγγλικών δυνάμεων. - Ο ΕΛΑΣ περικυκλώνει τα αστυνομικά τμήματα. Αργότερα, ανακαλείται η διαταγή".

Κατ' εντολή του Γ. Παπανδρέου, ο 'Αγγελος 'Εβερτ (πατέρας του Μιλτιάδη 'Εβερτ), διοικητής της Αστυνομίας Πόλεων της Αθήνας κατά τη διάρκεια της κατοχής, ήταν εκείνος που διέταξε την αστυνομία να ανοίξει πυρ κατά των διαδηλωτών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Το Απόγευμα της 4ης Δεκεμβρίου το 2ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ Αθηνών ενεργεί επίθεση με 1.200 άνδρες. Στόχοι είναι τα αστυνομικά τμήματα των Αθηνών και το στρατηγείο της οργάνωσης Χ στο Θησείο. Την επίθεση κατά του στρατηγείου αναλαμβάνει το 4ο Σύνταγμα με δύναμη 400 ανδρών. 200 περίπου Χίτες υπερασπίζονται τα κτίρια της οργάνωσης μέχρι τις 7 το απόγευμα, οπότε και καταλαμβάνονται από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο απολογισμός, σύμφωνα με στοιχεία του ΕΛΑΣ είναι 100 νεκροί και 40 αιχμάλωτοι. Οι υπόλοιποι Χίτες φυγαδεύονται με τη βοήθεια Βρετανικών αρμάτων μάχης στα Παλαιά Ανάκτορα.
    Σφοδρές μάχες διεξάγονται στα περισσότερα Αστυνομικά κτίρια των Αθηνών. Μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες της 5ης Δεκεμβρίου οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ είχαν καταλάβει 17 από τα 23 τμήματα της πρωτεύουσας με αποτέλεσμα οι συνοικίες των Αθηνών να είναι υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ.

Η 3η Ορεινή  Ταξιαρχία παρελαύνει κατά την
είσοδό της στην Αθήνα στις 9 Νοεμβρίου 1944

Στις 5 Δεκεμβρίου οι μάχες εντοπίζονται κυρίως στην περιοχή βόρεια της πλατείας Ομονοίας. Καταλαμβάνεται το Η’ Αστυνομικό τμήμα στην οδό Μαυρογένους  και η διλοχία Χωροφυλακής στις οδούς Γ’ Σεπτεμβρίου και Δεριγνύ. Οι μάχες διεξάγονται στην ευρύτερη περιοχή Πατησίων – Γ’ Σεπτεμβρίου είναι σφοδρές και διαρκόυν μέχρι αργά το απόγευμα. Η Γενική Ασφάλεια στις οδούς Στουρνάρα και Πατησίων δεχόταν επιθέσεις τόσο από τα γύρω κτίρια όσο και από πυροβολικό εγκατεστημένο στο λόφο του Στρέφη, ενώ 50 περίπου Ελασίτες καταλαμβάνουν το Πολυτεχνείο το οποίο όμως ανακαταλαμβάνεται από τις Βρετανικές δυνάμεις τις απογευματινές ώρες.
Συγκρούσεις διεξάγονται στο Δ’ Αστυνομικό Τμήμα Γ’ Σεπτεμβρίου και Σολωμού, στο Αρχηγείο Χωροφυλακής Ιουλιανού 36 και στις περισσότερες πολυκατοικίες της οδού Πατησίων.

[Το Κράτος του Παπανδρέου περιορίσθει εις το κέντρο της πόλεως.
Αι αντιστάσεις έπιπτον η μια μετά την άλλη.
Οι Άγγλοι έρριψαν όλας των τας δυνάμεις όχι μόνον κατά του ΕΛΑΣ αλλά και κατά του αμάχου πληθυσμού.
Τα πυρά των τανκς, τεθωρακισμένων αυτοκινήτων, τα πυρά της αεροπορίας, βομβαρδισμοί και πυροβολισμοί, όπως και τα πυρά του πυροβολικού, ερρίπτοντο αδιακρίτως όχι μόνο κατά των μαχητών, αλλά και κατά παντός οπλίτου εις τας οδούς, εντός των οικιών, εις τα οικίας και τους συνοικισμούς των Αθηνών και Πειραιώς.
Η συμμετοχή του λαού στο πλευρό των μαχητών σαν εκδήλωση αγανάκτησης κατά τις αδίκου αυτής επιθέσεως των Άγγλων, είναι αφάνταστος. Ανεγέρθησαν οδοφράγματα σε όλη την πόλη και σκάφτηκαν αντιαρματικά χαντάκια κάθετα στους δρόμους σκοπός ήταν να αντιδράσει ο λαός κατά των τανκς και να παρεμποδίσει την κίνηση τους. Οι πολιορκούμενοι αποκλείστηκαν από νερό και φωτιά και περιορίστηκαν στην Πλατεία Ομονοίας, Σύνταγμα και Κολωνάκι.]

Στις 12 Δεκεμβρίου καταφθάνει στην Αθήνα ο διοικητής Στρατευμάτων Μ. Ανατολής Αντιστράτηγος Αλεξάντερ. Την ίδια στιγμή ξεκινά η απόβαση Βρετανικών ενισχύσεων. Μέχρι την 15η Δεκεμβρίου έχουν καταφθάσει τουλάχιστον 2 Ταξιαρχίες με 6.000 άνδρες βαριά οπλισμένους. Η απόβαση συνεχίζεται και μετά τις 15 Δεκεμβρίου με δύο νέες ταξιαρχίες και πολεμικό υλικό. Ο όρμος Φαλήρου γεμίζει από Αγγλικές δυνάμεις. Ο Στρατηγός Σκόμπυ φοβούμενος τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ που πολιορκούν το κέντρο των Αθηνών μετακομίζει στην περιοχή Χασάνι, το σημερινό Ελληνικό. Έρχεται σε επαφή με το ΕΑΜ και προτείνει εκεχειρία με όρο την υποχώρηση του ΕΛΑΣ στην παλαιά του γραμμή και τον αφοπλισμό του Α’ σώματος στρατού. Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ ζητά να αφοπλιστούν όλες οι κυβερνητικές δυνάμεις, εκτός της ΙΙΙ Ορεινής Ταξιαρχίας που θα απομακρυνόταν από την Αθήνα, ενώ απορρίπτει τον αφοπλισμό του Α’ Σώματος. Οι όροι αυτοί δεν γίνονται δεκτοί από τους Άγγλους. Στις 16 Δεκεμβρίου ο Σκόμπυ επαναλαμβάνει τις προτάσεις του. Με μια διαφορά όμως. Οι Βρετανικές ενισχύσεις έχουν τονώσει το ηθικό τους και η έκβαση των μαχών γέρνει σιγά-σιγά προς την Κυβερνητική πλευρά.

Η δεύτερη φάση της μάχης ξεκινά από το απόγευμα της 16ης Δεκεμβρίου. Οι Βρετανικές δυνάμεις μαζί με τις κυβερνητικές ελέγχουν απόλυτα την περιοχή της Σχολής Χωροφυλακής και την περιοχή μεταξύ της πλατείας Συντάγματος και Ομονοίας.
   Βασικό τους μέλημα είναι να ελέγχουν τις τρεις βασικές οδικές αρτηρίες α) Πανεπιστημίου – Σταδίου – Ακαδημίας, β) Κηφισίας, Μεσογείων, Παπαδιαμαντοπούλου, γ) Λεωφόρο Συγγρού μέσα της οποίας επικοινωνούσε το κέντρο με την παραλία το αεροδρόμιο Χασάνι.
   Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ ελέγχουν πολλές γειτονιές των Αθηνών, το συγκρότημα λόφων Φιλοπάππου – Νυμφών και Αρδηττού καθώς και τη νότια πλευρά της πόλης: Νέα Σμύρνη, Καλλιθέα, Πετράλωνα.
Το 6ο Σύνταγμα Πειραιά ελέγχει τον όρμο Ελευσίνας – Σκαραμαγκά για να εξασφαλίζει την έλευση νέων στρατιωτικών τμημάτων από την Πελοπόννησο.
   Στις 17 Δεκεμβρίου οι μάχες παρουσιάζουν σχετική ύφεση.
   Στις 18 σημειώνεται μία σημαντική επιτυχία του ΕΛΑΣ. Τμήματα της 2ας Μεραρχίας διενεργούν αιφνιδιαστική επίθεση κατά του αρχηγείου της RAF στην Κηφισιά. Οι Βρετανικές δυνάμεις αποτελούμενες από 600 περίπου άνδρες ήταν εγκατεστημένες στα ξενοδοχεία Σέσιλ – Απέργη – Πεντελικό. Η επίθεση κράτησε όλη την ημέρα.
   Τα ξημερώματα της 19ης Δεκεμβρίου οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν τα τρία ξενοδοχεία και συλλαμβάνουν πάνω από 500 άνδρες. Οι απώλειες είναι μεγάλες και για τις δύο πλευρές: Νεκροί 80 Ελασίτες και 25 Εγγλέζοι. Ο αριθμός των τραυματιών ξεπερνάει τους 300.
   Η σταδιακή κάμψη του ΕΛΑΣ ξεκινά την 19η Δεκεμβρίου. Οι Αγγλικές δυνάμεις αρχίζουν αργά αλλά σταθερά να εξασφαλίζουν τον έλεγχο νέων περιοχών.
   Τεθωρακισμένες Μεραρχίες ελέγχουν πλήρως τις Λεωφόρους Συγγρού και Πειραιώς. Με βάση αυτές εξαπολύουν κάθετες επιθέσεις στις παρακείμενες περιοχές. Ένας από τους βασικούς τους σκοπούς είχε επιτυγχάνεται. Επιτίθενται από το λιμάνι του Πειραιά και την Πειραϊκή και καταλαμβάνουν το ύψωμα της Καστέλας και της Δραπετσώνας. Από τις Τζιτζιφιές και τον Ιππόδρομο εκδηλώνεται επίθεση κατά της Καλλιθέας και της Νέας Σμύρνης.

Οι βρετανικές δυνάμεις μέρα με τη μέρα κερδίζουν έδαφος. Η φθορά του ΕΛΑΣ διευρύνεται. Έχουν χαθεί πλέον και οι ανατολικές συνοικίες των Αθηνών. Η περιοχή ελέγχου του ΕΛΑΣ ορίζεται στην περίμετρο Λεωφόρος Κηφισίας – τέρμα Αμπελοκήπων, Λεωφόρος Αλεξάνδρας, Βόρειες και δυτικές παρυφές Λυκαβηττού, οδός Σόλωνος – Πλατεία Κάνιγγος – παρυφές Ομόνοιας. Το σχέδιο των Βρετανών προβλέπει επίθεση από τις περιοχές Γουδί και Ρουφ.   Η Γενική επίθεση ξεκινά από την 23η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία με σκοπό την εκκαθάριση των περιοχών Νεαπόλεως και Εξαρχείων στις 2 Ιανουαρίου.. Σφοδρές μάχες γίνονται στο τετράγωνο Τρικούπη – Διδότου – Μαυρομιχάλη – Ναυαρίνου, στο Πολυτεχνείο και το κτίριο της τηλεφωνικής εταιρείας στη γωνιά Κωλλέτη και Μπενάκη.
   Από τις 10 το βράδυ της 2ας Ιανουαρίου όλες οι Κυβερνητικές δυνάμεις έχουν θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο εκκαθάρισης των Αθηνών. Η περιοχή του Γηροκομείου καταλαμβάνεται το ίδιο βράδυ.
Στο Ψυχικό οι μάχες της 3ης Ιανουαρίου διαρκούν όλη τη μέρα και καταλήγουν σε συντριπτική ήττα των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Βρετανικά άρματα μάχης εισχωρούν στον Κολωνό και το Περιστέρι. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ στα Εξάρχεια υποχωρούν στην Κυψέλη. Τα εναπομείναντα τμήματα του Πειραιά αποκομμένα πλέον δείχνουν αδύναμα να κρατήσουν τις θέσεις τους. Είναι τα πρώτα που αυτόβουλα αρχίζουν σταδιακή αποχώρηση. Μετά την πτώση του Ψυχικού απειλείται άμεσα η γραμμή Καλογρέζας Νέας Ιωνίας.
    Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ δίνει εντολή το απόγευμα της 4ης Ιανουαρίου για υποχώρηση η σύμπτυξη των δυνάμεων στις περιοχές Μάνδρα, Κάζα, Δεκέλεια, Μπογιάτι.
    Η αποχώρηση ξεκινά στις 4:15 το πρωί της 5ης Ιανουαρίου. Οι Βρετανοί την αντιλαμβάνονται αργά. Με διστακτικότητα εισχωρούν στις εγκαταλελειμμένες περιοχές. Επιτίθενται με στην οπισθοφυλακή του ΕΛΑΣ, το 54 Σύνταγμα Βόλου. Ο Στρατηγός Σκόμπυ αναγγέλλει το γεγονός με έκτακτο ανακοινωθέν: «Αι Μάχαι εις τα Αθήνας και τον Πειραιά κατέπαυσαν.»