Κριμαϊκός Πόλεμος και οι επιπτώσεις του στον Ποντιακό Ελληνισμό...

1. Η αφορμή για την έναρξη του πολέμου

Ο Κριμαϊκός πόλεμος αποτέλεσε την κατάληξη μιας ακόμα κρίσης που ξέσπασε με αφορμή την αυξανόμενη γαλλική επιρροή στα προσκυνήματα των Αγίων Τόπων και την επέμβαση του τσάρου που, υπό τη σημαία της ορθοδοξίας, επιδίωκε να εδραιώσει συμμαχίες με τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Αυτοκρατορίας. Η Ρωσία στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής ζήτησε νέα προνόμια από την Οθωμανική Αυτοκρατορία με αντάλλαγμα την προστασία των συμφερόντων των Οθωμανών εναντίον των Γάλλων.
Αρχικά, ο σουλτάνος δέχτηκε την πρόταση της Ρωσίας αλλά αργότερα, έπειτα από επέμβαση της Αγγλίας, αρνήθηκε να δώσει τα προνόμια που είχε υποσχεθεί. Έτσι η Ρωσία προειδοποίησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία ότι, αν δε δεχόταν την πρότασή της, θα εισέβαλλε στην επικράτειά της. Οι ναυτικές δυνάμεις της Αγγλίας στα στενά των Δαρδανελίων ήταν σε ετοιμότητα για κάθε ναυτική επέμβαση της Ρωσίας.

2. Τα γεγονότα

Στις αρχές Ιουλίου, τα ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν από τα δυτικά στις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Αγγλία, που δεν περίμενε αυτή την εισβολή, ανάγκασε το σουλτάνο να σταματήσει τον πόλεμο και να δεχτεί τα παλιά θρησκευτικά προνόμια του τσάρου στους Αγίους Τόπους. Οι πρέσβεις των μεγάλων δυνάμεων συναντήθηκαν και στα τέλη Ιουλίου υπέγραψαν το πρωτόκολλο της Βιέννης, σύμφωνα με το οποίο αναγνωρίστηκαν εκ νέου τα προνόμια που είχε αποκτήσει η Ρωσία στις προηγούμενες συνθήκες ειρήνης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή και της Αδριανούπολης.

Ο σουλτάνος δε δέχτηκε τους όρους της συμφωνίας λόγω της λαϊκής δυσαρέσκειας και με τη δικαιολογία ότι η συμφωνία υπογράφηκε χωρίς την παρουσία εκπροσώπου του, στην ουσία όμως επειδή ενισχύθηκε από πολεμικά πλοία της Αιγύπτου. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1853, οθωμανικά στρατεύματα ξεκίνησαν την επίθεση προς τις περιοχές που είχαν καταληφθεί από τους Ρώσους. Στη Μικρά Ασία τα οθωμανικά στρατεύματα που παρέμειναν στο Ερζερούμ και το Καρς εισέβαλαν στον Καύκασο. Τα πολεμικά πλοία της Αγγλίας μετά την καταστροφή του οθωμανικού στόλου στη Σινώπη επέστρεψαν στη Μαύρη Θάλασσα για να προστατεύσουν τα οθωμανικά συμφέροντα. Η Ρωσία, από την άλλη μεριά, διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις της με την Αγγλία και τη Γαλλία. Το Μάρτιο του 1854 η Γαλλία με τη σειρά της κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Ρωσίας. Η Πρωσία και η Αυστροουγγαρία συνθηκολόγησαν με τον όρο να αποχωρήσουν τα ρωσικά στρατεύματα από τα οθωμανικά εδάφη στην Ευρώπη. Η ροή του πολέμου άλλαξε όταν υπογράφηκε η συμφωνία μεταξύ Αυστροουγγαρίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σύμφωνα με την οποία η Αυστροουγγαρία αποκτούσε τις παραδουνάβιες ηγεμονίες και ως αντάλλαγμα θα υποστήριζε τους Οθωμανούς στον πόλεμο με τη Ρωσία. Η τελευταία, που δεν ήθελε να ανοίξει άλλο μέτωπο με την Αυστροουγγαρία, αναγκάστηκε να απομακρύνει τα στρατεύματά της από τις ηγεμονίες που είχε καταλάβει. Το Σεπτέμβριο του 1854 τμήμα των δυνάμεων της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Πρωσίας εγκαταστάθηκε στα περίχωρα της Σεβαστούπολης. Αλλά ο χειμώνας διέκοψε κάθε επέμβαση και προκάλεσε μεγάλες απώλειες στις δυνάμεις τους. Το επόμενο καλοκαίρι, του 1855, οι μάχες στην Κριμαία εξελίσσονταν χωρίς αποτέλεσμα. Τελικά, στις αρχές Σεπτεμβρίου, καταλήφθηκε η Σεβαστούπολη έπειτα από περίπου ένα έτος πολιορκίας. Οι Ρώσοι από τα ανατολικά προχώρησαν προς το Καρς και αργότερα, στα τέλη Νοεμβρίου, το κατέλαβαν.

Τελικά, μετά τις πολιτικές διαβουλεύσεις των εμπόλεμων κρατών το Μάρτιο του 1856, υπογράφηκε η συνθήκη του Παρισιού, σύμφωνα με την οποία όλες οι εμπόλεμες χώρες δεσμεύτηκαν να εγκαταλείψουν τις περιοχές που είχαν καταλάβει στη διάρκεια του πολέμου, αναγνωρίζοντας έτσι την επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από την άλλη μεριά, δεσμεύτηκαν ότι, αν ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και σε μία από τις εμπλεκόμενες χώρες δημιουργηθεί πρόβλημα, οι άλλες θα προσπαθήσουν να το λύσουν. Επίσης, απαγορεύτηκε η διέλευση πολεμικών πλοίων από τα στενά των Δαρδανελίων και επιτράπηκε σε όλες τις χώρες η ελεύθερη ναυσιπλοΐα στον ποταμό Δούναβη. Το πιο σημαντικό για το σουλτάνο ήταν η επιστροφή της Μολδαβίας και της Βλαχίας στην επικράτειά του.

3. Επιπτώσεις του πολέμου στον Πόντο

Στις 18 Φεβρουαρίου 1856, για να γιορτάσει τη νίκη του στον Κριμαϊκό πόλεμο, αλλά και σε αντάλλαγμα για την επέμβαση των Συμμάχων, ο σουλτάνος παραχώρησε το Χάτι Χουμαγιούν, με το οποίο εγγυώνταν την ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης και την ισονομία όλων των υπηκόων του. Έτσι, ως έμμεση συνέπεια του Κριμαϊκού πολέμου στον Πόντο μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι, το 1857, 17.260 κρυπτοχριστιανοί, κυρίως από την Κρώμνη και τη Ματσούκα, φανέρωσαν την πίστη τους και ίδρυσαν τη μητρόπολη Ροδοπόλεως. Όμως, οι μεταναστεύσεις με το τέλος του πολέμου πήραν «επιδημικές» διαστάσεις, όταν οι Ρώσοι, μέσω του γενικού προξένου στην Τραπεζούντα, ενέτειναν τις προσπάθειες να προσελκύσουν Πόντιους, ιδιαίτερα τεχνίτες, για να χτίσουν έργα υποδομής στον Καύκασο αλλά και για να αντικαταστήσουν τους μουσουλμάνους που μετανάστευαν μαζικά προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι μουσουλμάνοι μετανάστες ήταν Κούρδοι, Κιρκάσιοι, Αμπχάζιοι και Λαζοί που κατέφευγαν από τον Καύκασο στον Πόντο. Έτσι, ο Κριμαϊκός πόλεμος επέφερε εκτεταμένες πληθυσμιακές μεταβολές στον Πόντο.

Το τέλος του Κριμαϊκού πολέμου επέφερε και μια περίοδο ευημερίας στις παραλιακές πόλεις Τραπεζούντα, Κερασούντα, Κοτύωρα και Σαμψούντα, με αποτέλεσμα να σημειωθεί ένα ρεύμα εσωτερικής μετανάστευσης, κυρίως προς τη Σαμψούντα και την περιοχή της Πάφρας, που προσέλκυσαν εποίκους από την Καππαδοκία. Ειδικά για τη Σαμψούντα ιδιαίτερο ρόλο έπαιξε και η ανάπτυξη του εμπορίου καπνού, με το οποίο ασχολήθηκαν αρκετοί μετανάστες από την Καππαδοκία.